Mέχρι καὶ τὴ συμπλήρωση τῆς δεκαετίας τοῦ ’60 κυριάρχη καὶ ἀποκλειστικὴ ἦταν στοὺς Ναοὺς, τοὐλάχιστον τῶν Ἀθηνῶν, ἡ μουσικὴ τοῦ Ἰωάννου Σακκελαρίδη. Γι’αὐτὸ δὲν ἦταν ἐξαίρεση τό ἀνούσιο καὶ γλυκανάλατο ἄκουσμα νὰ ταλαιπωρεῖ τ’αὐτιά μου ὅταν βρισκόμουν στὸ Ναὸ τῆς ἐνορίας μου, στὸν Ναὸ τοῦ Προφήτη Ἠλία τοῦ Δήμου Ἁγίας Παρασκευῆς. Ἤμουν 11-12 χρονῶν. Σκεφθεῖτε, οἱ νεώτεροι, ὅτι τότε δὲν ὑπῆρχε internet. Κάποιοι «ψαγμένοι» μὲ μαγνητόφωνα ἔγραφαν τοὺς καλοὺς ψάλτες ποὺ ἦσαν κάπου διάσπαρτοι στὸ λεκανοπέδιο. Ἄν διέθετες πικ-άπ μποροῦσες νά ἀκούσεις τὶς ἄψογες, ἀλλὰ τυποποιημένες ἐκτελέσεις τῶν βυζαντινῶν ὕμνων τοῦ Συλλόγου «Ρωμανὸς ὁ Μελωδὸς καὶ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς» κι ἀργότερα τοῦ Σύρκα ποὺ κάλυπταν ὅλες σχεδὸν τὶς Δεσποτικὲς και Θεομητορικὲς Ἑορτές. Ἄν καὶ δὲν εἶχα ἄλλα αὐθεντικὰ ἀκούσματα, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν χῶρο τῆς κοσμικῆς δημοτικῆς μουσικῆς μὲ τὴν Εσκενάζυ καὶ τὸν Παπασιδέρη, μὲ τὰ τραγούδια τῶν ὁποίων χόρευαν στὶς γιορτὲς οἱ στενοὶ συγγενεῖς μου, ἔνιωθα ὅτι στὴν ψαλμωδία κάτι δὲν πήγαινε καλὰ, εἰδικὰ ὅταν στὸ σακκελαριδικὸ τραγούδι παρεμβάλλονταν καὶ καθαρὰ εὐρωπαϊκὰ, ὀλίγον ἀηδιαστικὰ, ἀκούσματα. Κι αὐτὸ γιατὶ ὁ πρωτοψάλτης-αἰωνία του ἡ μνήμη-διέθετε καὶ αὐτοσχέδια τρίφωνη χορωδία ποὺ εὐφραινόταν εἰς βάρος μας! Οὐδεὶς ἀμύητος μποροῦσε νὰ πλησιάσει! Γιὰ νὰ εἴμαστε δίκαιοι πολλὲς φορὲς μὲ τὴν ἰδιόρρυθμη φωνή του, ποὺ ἐχθραινόταν τὴ συμμετοχὴ τῆς μύτης, ἔψαλλε κάποιες φορὲς Χερουβικὰ τοῦ Φωκαέως, τοῦ πλαγίου πρώτου καὶ τοῦ τρίτου, Δύναμις τοῦ Νηλέως καὶ Ἄξιον ἐστὶ τοῦ Νεκταρίου Βλάχου τοῦ πλ. Α’, τοῦ Ἀναστασίου τοῦ ἐκ Πάρλας τοῦ πλ.δ’, ἴσως καὶ τοῦ Ἀνωνύμου τοῦ πλ. β. Αὐτὰ τὰ ἔνιωθα πολὺ ὄμορφα νὰ μπαίνουν στὴν καρδιά μου.
Ἡ παρουσία τοῦ Μιχαλάκη Κυριαζόπουλου, τοῦ δασκάλου μου στὴν ἐκκλησία μας, δίπλα στὸν ὥς τότε Ψάλτη μας ἦταν καθοριστικὴ. Καθὼς στεκόμουν κάτω ἀπὸ τὸ ἀναλόγιο μἐ κάλεσε πάνω καὶ ἄρχισα νὰ ζῶ μαζί του ὅλη τὴν ὀμορφιὰ τῆς βυζαντινῆς μας μουσικῆς. Διέθετε πολλὰ μουσικά χειρόγραφα, μὲ διάφορα μέλη γραμμένα μὲ ἐπιμέλεια, ταξινομημένα προσεκτικὰ. Πολλὰ ἦσαν γραμμένα μὲ πέννα, ἀλλά μὲ μολύβι καὶ ἄλλα νεώτερα μὲ στυλό. Τὰ ἔγραφε σὲ μεγάλες κόλλες μιλιμετρὲ. Τὶς ἄνοιγε καὶ ἔγραφε στὸ ἐσωτερικό τους. Ὕστερα τὶς ἔκλινε,τὶς τσάκιζε κατὰ μῆκος καὶ ἐξωτερικὰ ἔγραφε τό μέλος, τὸν ἦχο καὶ τὸν Δάσκαλο-συνθέτη. Εἶχε καὶ ἕνα μεγάλο τετράδιο ποὺ προοριζόταν γιὰ λογιστικὴ χρήση γεμᾶτο μὲ μέλη ἄλλων δασκάλων ποῦ ἀγνοοῦσα. Ποιὸς ἦταν ὁ Πρίγγος; Ποιὸς ἦταν ὁ Ἰάκωβος Ναυπλιώτης; Ποιὸς ἦταν ὁ Λαγκαδιανὸς; Ὁ Ἰάκωβος Ναυπλιώτης ἦταν Ἄρχων Πρωτοψάλτης, ὁ Κ. Πρίγγος τὸ ἴδιο καὶ δάσκαλός τοῦ δασκάλου μου, καὶ ὁ «Λαγκαδιανὸς» ἦταν ἀπὸ λάθος ἀντιγραφέως ὁ Ἀβαγιανός! Ἀνάμεσα στὰ χειρόγραφα εἶχε κι ἕνα Χερουβικὸ ποὺ στο ἐξώφυλλο ἔγραφε «Τὸ διαμαντάκι». Μιὰ φορὰ τὸ ἔψαλε καὶ τὀ ἔχωσε στὴν τσάντα του. Ἀφοῦ γιὰ ἕνα διάστημα ἀπόλαυσα πολλὰ μαθήματα πρωτάκουστα γιὰ μένα κρατώντας ἴσο καὶ λέγοντας μαζί μὲ τὸν δάσκαλο τὶς καταλήξεις, ἄρχισε ἐκεῖνος νὰ μὲ κρατᾶ στὸ τέλος τῆς Λειτουργίας καὶ σὲ ἕνα τετραδιάκι νἀ γράφει καὶ νὰ μοῦ δείχνει τὰ βασικὰ σημαδόφωνα τῆς μουσικῆς μας. Ἔτσι, στὸ πόδι. Καὶ ὕστερα στὸ σπίτι του ἀκολούθησαν μερικὰ μαθήματα. Ἦταν ἐντυπωσιακὀ πόσο καλλιγραφικὰ σχεδίαζε τὸ ὀλίγον, τὴν πεταστὴ, τὴν ὑπορροὴ, τὰ κεντήματα.
Ἀργότερα στὸ χωριὸ τῆς μάνας μου, ὅπου ὁ θεῖος μου ἦταν ἐφημέριος, βρῆκα στο ὑπόγειο μαζί μὲ τὰ κρεμμύδια 5 μουσικὰ βιβλία τοῦ παπποῦ μου, ἕνα τοῦ 1850, ποὺ ἦταν ψάλτης στὸ χωριὸ. Αὐτὰ, λόγω τῆς παλαιότητάς τους μοῦ ἄνοιξαν τὴν ὄρεξη γιὰ περισσότερη μελέτη.
Βλέπουμε, ὅσοι ἀσχολούμαστε μὲ τὴν Ψαλτικὴ, αὐτὰ τὰ σημάδια ποὺ περικλείουν τὴν γεμάτη θεῖο πάθος καὶ κατάνυξη μουσική μας καὶ λίγο-πολὺ γνωρίζουμε ὅτι καταφθάνουν στὰ ἀναλόγιά μας ἀπὸ πολὺ μακριὰ. Σιγὰ-σιγὰ ἔλαβαν τὴν σημερινή τους μορφή. Παλαιότερα, λίγα σημαδόφωνα κάλυπταν μεγάλες μουσικὲς φράσεις καὶ ἡ μαθητεία τῶν ὑποψηφίων ψαλτῶν ἦταν μεγάλης διάρκειας.Καθὼς περνοῦσαν οἱ αἰῶνες λίγοι μόνο διδάσκαλοι μποροῦσαν νὰ γνωρίζουν αὐτὴ τὴν παλαιά μέθοδο μουσικῆς καὶ νὰ τὴν διδάξουν. Οἱ μεγάλοι δάσκαλοι ἔνιωσαν τὸν κίνδυνο τῆς ἀπώλειας τῶν μεγάλων μαθημάτων κι ἄρχισαν νὰ ἁπλοποιοῦν τὴν μέθοδο γιὰ εἶναι προσβάσιμη σὲ περισσότερους μαθητές. Ἀλλὰ τὴν σημαντικότερη ἀλλαγὴ ἐπεφεραν τὸ 1814 οἱ τρεῖς μεγάλοι Διδάσκαλοι, ὁ ἀρχιεπίσκοπος Δυρραχίου ἐκ Μαδύτων Χρύσανθος, ὁ Γρηγόριος ὁ Πρωτοψάλτης καὶ ὁ Χουρμούζιος ὁ Χαρτοφύλαξ ποὺ καθιέρωσαν τὴν Νέα Μέθοδο. Ὅπως λέχθηκε ἐπιτυχῶς, μόνο τὸ ἔνδυμα τῆς μουσικῆς μας ἄλλαξαν ἐνῶ διέσωσαν ἀπὸ μιὰ ἐπικίνδυνη λησμονιὰ ὅλα τὰ ὑπέροχα μέλη ποῦ ψάλλουμε καὶ ἀπείρως πολλὰ ἄλλα ποὺ δὲν τὰ ψάλλουμε.
Σήμερα ὑπάρχει εὐχέρεια μὲ τὴ βοήθεια τῆς Νέας Μεθόδου νὰ μάθει κάποιος τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ. Εὔκολα μπορεῖς νὰ βρεῖς κάποιον νὰ σοῦ μάθει τὰ πρῶτα μουσικὰ…κολυβογράμματα γιὰ νὰ συλλαβίζεις πρῶτα τὶς εὔκολες καὶ ὕστερα τὶς δυσκολότερες μουσικὲς φράσεις. Μπορεῖς μέσω internet νὰ ἀκούσεις τὶς καλλίτερες ἐκτελέσεις παλαιοτέρων καὶ νεωτέρων διδασκάλων. Ἀπ’ὅλα αὐτὰ μπορεῖς νὰ μάθεις τὰ βασικά, νὰ ψελίζεις κάποια μουσικὰ, ἐνδεχομένως νά καλύψεις κάποιες ἐλλείψεις στὸ ἀναλόγιο. Ἀλλὰ γιὰ νὰ εἶσαι γνώστης τῆς μουσικῆς μας καὶ γιὰ νὰ ἐκτελεῖς ὀρθὰ τὰ μέλη δὲν ἀρκεῖ νὰ μάθεις τὴ μουσικὴ μελετώντας μόνος σου, μένοντας ἡμιμαθὴς καὶ κάνοντας στὸ στασίδι ὅ,τι νομίζεις, ὅ,τι σοῦ ἀρέσει. Πρέπει πρῶτα νὰ μαθητεύσεις δηλ. νὰ γίνεις μαθητὴς, νὰ ἔχεις δάσκαλο καλὸ, νὰ πᾶς στο θρανίο τῆς ψαλτικῆς, δηλαδὴ νὰ πᾶς δίπλα ἢ μᾶλλον κάτω ἀπὸ τὸ στασίδι, νὰ ἀκοῦς νὰ ρωτᾶς καὶ νὰ νιώσεις καὶ νὰ βιώσεις σὲ βάθος τὴν ἀμάθειά σου. Νὰ ἰσοκρατεῖς, ὕστερα νά συμψάλλεις καὶ ὕστερα ἀπὸ κάποια χρόνια μὲ τὴν ἄδεια τοῦ δασκάλου σου νά πάρεις κάποια ταπεινὴ θέση σέ ἀναλόγιο. Χρειάζεται πιστότητα στὴν ψαλτικὴ παράδοση, στὶς καθιερωμένες δοκιμασμένες θέσεις καὶ ἀναλύσεις. Χρειάζεται διαρκὴς μελέτη τῶν μελῶν ποῦ πρόκειται νὰ ψαλοῦν, ὄχι ἀηδιαστικὲς καινοτομίες.
Ἐπισκέφθηκαν κάποτε ἀσθενοῦντα στὸ νοσοκομεῖο τὸν Ἄρχοντα Πρωτοψάλτη τῆς ΜΧΕ Θρασύβουλο Στανίτσα. Ξαπλωμένος στο κρεββάτι μελετοῦσε μὲ προσοχὴ τὸ Ἀναστασιματάριο, τὀ πρῶτο μουσικὀ βιβλίο ποῦ χρησιμοποιοῦν οἱ μαθητὲς τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς ! Ἡ προχειρότητα ποὺ διακατέχει σήμερα πολλοὺς ἀπὸ τοὺς Ἱεροψάλτες καὶ ποὺ γίνεται ἐμφανὴς ἀπὸ τὰ τάμπλετ καὶ τοὺς μηχανικοὺς ἰσοκράτες ποὺ χρησιμοποιοῦν μὲ τόση ἄνεση δείχνει ἀσέβεια στὴν διακονία ποὺ ἀνέλαβαν. Ἀπαιτεῖται μελέτη, γνώση σὲ βάθος τῶν κλιμάκων καὶ τῶν ἀναλύσεων, σοβαρότητα, ὑπευθυνότητα, σεβασμὸς στὴν παράδοση τοῦ Τυπικοῦ καὶ τῆς ψαλμωδήσεως τῶν μελῶν. Ἀλλιῶς γιὰ ὅποια «μουσικὴ» ἀνοησία θὰ ἀκοῦμε στὸ internet, γιὰ ὅποια καινοτομία στὸ Τυπικό θὰ στέλνουμε like, φανερώνοντας τὴν ἄγνοια καὶ τὴν ἐπιπολαιότητά μας. Καὶ ἐκτὸς τῶν ἄλλων μὲ τὴν προχειρότητά μας δείχνουμε ἀχαριστία καὶ ἀγνωμοσύνη στὸν κόπο τῶν τριῶν διδασκάλων. Γιατὶ χάρη σ’αὐτοὺς ὁ τόσων αἰώνων συσσωρευμένος μουσικὸς θησαυρὸς προσφέρεται στὸν Τριαδικό μας Θεὸ ὡς εὐῶδες θυμίαμα κατὰ τὴν τέλεση τῆς Θ. Λειτουργίας καὶ τῶν ἄλλων Ἀκολουθιῶν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας.
Ὀφείλουμε λοιπὸν ἄπειρη εὐγνωμοσύνη στοὺς Διδασκάλους ὄχι μόνον ὁ ψαλτικὸς κόσμος, ἀλλὰ ὁλόκληρη ἡ Ἐκκλησία γιὰ τὴν ἐφεύρεση τῆς Ν. Μεθόδου, ἀλλὰ καὶ τὴν πολύμοχθη ἐργασία ποὺ ἀνέλαβαν γιὰ νὰ μεταγράψουν τὰ παλαιὰ μέλη στὴ Μέθοδο αὐτὴ καὶ νὰ τά κάνουν προσιτὰ στοὺς διακόνους τοῦ ἀναλογίου. Εἴκοσι (20) ὀγκώδεις τόμους συνέγραψε ὁ Γρηγόριος Πρωτοψάλτης μεταφέροντας στὴν Ν. Μέθοδο παλαιὰ μουσικὰ μαθήματα, ἐνῶ ὁ Χουρμούζιος ἑβδομῆντα (70) ! Ἔδωσαν τὴν ζωή τους ὁλόκληρη γι’αὐτὴ τὴν μουσικὴ, γιὰ τὴν λατρεία τοῦ Θεοῦ.
Γι’αὐτὸ μὲ χαρὰ καὶ μὲ αἰσθήματα εὐγνωμοσύνης πρὸς τοὺς Τρεῖς δέχθηκα τὴν πρόταση τῶν Διευθυντῶν τοῦ Σχολείου Ψαλτικῆς Κωνσταντίνου Φωτόπουλου καὶ Κωνσταντίνου Μπουσδέκη νὰ συνθέσω μιὰ Ὠδὴ γιὰ τοὺς τρεῖς Διδασκάλους ἐξ ἀφορμῆς τῆς συμπληρώσεως διακοσίων χρόνων (1814-2014) ἀπὸ τὴν καθιέρωση τῆς Ν. Μεθόδου. Τὴν Ὠδὴ μέλισε ὑπέροχα μὲ ψαλτικὸ ἐνθουσιασμὸ ὁ Πρωτοψάλτης τοῦ Ἱ. Ναοῦ Κοιμήσεως Θεοτόκου Κωνσταντῖνος Μπουσδέκης καὶ ἐψάλη ἀπὸ τὸν χορὸ «Ἐν Ψαλτηρίω» κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ Μουσικολογικοῦ Συνεδρίου ποῦ ἔγινε στὸ Μέγαρο Μουσικῆς.
Εὔχομαι σέ ὅλους τοὺς μαθητὲς τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς καὶ στοὺς μαθητὲς τοῦ Σχολείου Ψαλτικῆς, 10 χρόνια μετὰ τὸ μουσικολογικὸ Συνέδριο τὸ ἀφιερωμένο στοὺς τρεῖς Διδασκάλους, νὰ ἀγαπήσουν αὐτὴ τὴν ὑπέροχη μουσικὴ νὰ μαθητεύουν πάντοτε μέ φιλότιμο καὶ νὰ φανοῦν ἀντάξιοι ὁλόκληρης τῆς μουσικῆς μας παραδόσεως κόντρα στὸ ρεῦμα τῆς ἀδιαφορίας πρὸς ὅ,τι ὄμορφο καὶ ἱερὸ ὑπάρχει στὸν τόπο μας. Καὶ νὰ γίνουν ἄξιοι καὶ μελωδικοὶ διάκονοι τοῦ ἀναλογίου γιὰ νὰ ἀναπαύουν, νὰ χαροποιοῦν καὶ νὰ κατανύσσουν τὶς ψυχὲς τῶν χριστιανῶν.
Πρωτ. Ἰωάννης Κ. Φωτόπουλος
